Afleiðingar EES, yfirlit

Fundur í Norræna Húsinu 18.1.2018

Afleiðingar EES-samningsins.                                          FD/SS/PV 30.12.2017

Með EES-samningnum fékk ESB tilskipanavald yfir Íslandi á vissum sviðum landstjórnarinnar. Þegar Alþingi samþykkti samninginn með 33/63 atkvæða, 1993, virðist sem menn hafi ekki gert sér fyllilega grein fyrir að í honum fólst að erlent stjórnvald fengi í raun bæði löggjafarvald og framkvæmdavald á Íslandi.

Sett var á stofn s.k. „sameiginleg EES nefnd“ með fulltrúum EES-landa (Noregs, Íslands og Liechtenstein) og ESB sem átti að fylgjast með og ákveða hvaða tilskipanir yrðu -“teknar upp í EES-samninginn-“. Þessi nefnd, sem hefur aðsetur í Brussel, er í raun valdalítil stimplunarstöð og án lýðræðislegs umboðs. ESB hefur komist upp með að láta EES löndin lögfesta og setja í reglugerðir þær tilskipanir sem framkvæmdastjórn ESB þóknast.

Stjórnvöld hér hafa ekki treyst sér til að hafna tilskipunum sem ESB vill koma á hér, jafnvel þó þær hafi átt mjög illa við hérlendis. Menn sáu heldur ekki fyrir að þróunin yrði að ESB mundi ganga sífellt lengra í að taka sér vald yfir íslenskum málefnum með stöðugum straum tilskipana um hin ýmsu mál sem menn héldu að yrðu á stjórnvaldi Íslendinga. EES-samningurinn hefur belgt út stjórnkerfið, aukið skriffinnsku og óþarfar kvaðir og þar með kostnað skattgreiðenda og fyrirtækja.

EES samningurinn er í heild sinni orðinn þungur baggi. Með honum hefur löggjafarvald Alþingis skerst æ meir og framtaksleysi lagst yfir bæði löggjafarsamkunduna og stjórnarráðið: Lög og reglugerðir koma tilbúin frá ESB. Stjórnarráðið hefur misst frumkvæðið í reglusetningum á mörgum sviðum. Í maí 2017 samþykkti Alþingi að úrskurðir ESA og dómar EFTA-dómsstólsins skyldu aðfararhæfir um fjármálageirann. Þar með var erindrekum ESB einnig veitt dómsvald.

Þessar stofnanir, Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) og EFTA-dómstólinn, hafa enga lögsögu í fríverslunarsamtökunum EFTA, heldur einungis til eftirlits með að Ísland, Noregur og Liechtenstein brjóti ekki samþykktir ESB sem óbreyttar eru teknar upp í EES samninginn.

Fjórfrelsið.

EES-samningurinn byrjar með háfleygri markmiðssetningu um frjálst flæði fjármagns, fólks, vöru og þjónustu milli ESB- og EES-landa. Ekkert af þessu er nothæft sem algilt lögmál fyrir Ísland og í raun ekki fyrir nein sjálfstæð lönd.

Frjálst fjármagnsflæði þýddi að mikilvægt stjórntæki í peningamálastjórn landsins var tekið úr sambandi; stjórn á flutningi mikilla peningaeigna inn og út úr landinu. Með afnámi gjaldeyrishaftanna í kjölfar EES-samningsins opnuðust gáttir fyrir flutning mikils óæskilegs fjármagns (mest lánsfjár) til landsins en eignarféð (íslenskar fjáreignir) tóku að streyma úr landi. Þetta var ein af aðalástæðum hrunsins og snjóhengjunnar svokölluðu; fjármagn erlendis frá sem kyrrsetja þurfti hér og leysa síðan út.

Með neyðarlögunum sem voru sett í byrjun október 2008, og reglugerðum sem settar voru í kjölfar þeirra, tóku Íslendingar sér víðtækar heimildir til að stjórna peningamálunum, þ.m.t. setningu gjaldeyrishafta, þ.e. stjórn á flæði fjáreigna inn og út úr landinu. Neyðarlögin eru enn í gildi og ekki vit í að afnema þau fyrr en fjórfrelsisákvæðin hafa verið numin úr gildi og Seðlabanki Íslands kominn með fullar heimildir til þess að setja á gjaldeyrishöft, þ.e. stjórn eða takmarkanir á millilandaflutning peningaeigna, eftir þörfum eins og saga hrunsins sýnir að er nauðsyn.

Meðan EES gildir þarf Ísland að forsenda aðgerðir og í raun að fá heimild hjá ESB til að stjórna þessum þætti (samkvæmt 4. mgr. 43. gr. EES-samningsins „—-geta ríki gripið til verndarráðstafana ef þau eiga í örðugleikum með greiðslujöfnuð eða alvarleg hætta er á að slíkir örðugleikar skapist—“ segir í „dómi“ EFTA dómstólsins um málið, þetta gilti augljóslega eftir hrunið en ekki í venjulegu árferði)

Frjáls flæði fólks hefur orðið til þess að íslensk stjórnvöld hafa misst tök á fólksflutningum til landsins og leitt til mikillar íbúafjölgunar, aukinnar ólöglegrar atvinnustarfsemi, aukinna árekstra, aukinnar glæpatíðni, kostnaðarsamari almannaþjónustu og auknum átroðningi á land og umhverfi.

EES veitti um 1/2 milljarði manna rétt til að leita atvinnu á Íslandi. Að halda uppi lögum og reglu og nægilegri almannaþjónustu hefur reynst erfitt og of dýrt eftir að stjórnlaust innflæði hófst frá ESB.

Frjálst flæði vöru hafði að mestu leyti fengist með fríverslunarsamningnum 1972 og var EES-samningurinn því léttvægur sem viðskiptasamningur. Innflutningur hefur í vaxandi mæli verið frá ESB og hefur Ísland í auknum mæli verið látið kaupa vörur frá ESB með viðskiptaþvingandi reglum sem þrengja og hamla viðskipti Íslands við lönd utan ESB. Með EES voru tekin upp ýmis vottunarskilyrði á vörur utan ESB, m.a. neytendavörur og tæknivörur til iðnaðar og kröfur um mjög kostnaðarsöm leyfi fyrir hráefni frá öðrum heimshlutum, sem leiða í raun til tæknilegra viðskiptahindrana við vörur utan ESB og hafa spillt mjög viðskiptum á vörum með há vörugæði og hagstæðari verð.

Í skjóli EES er hafinn innflutningur á hráum sláturdýrafurðum frá ESB sem bera með sér sýklamengi Evrópu og margfalt innihald af varasömum eiturefnum en eru í íslenskum afurðum. Það setur bæði íslenska dýrastofna sem og lýðheilsu landsmanna í óþarfa hættu.

Þjónustuviðskiptin eru af mörgum toga og augljóst að ekki er hægt að opna landið fyrir hvers kyns þjónustu sem þrífst í stórum samfélögum eða starfsemi stórra fyrirtækja sem svífast lítils til að leggja undir sig markaði. Ýmiss verkefni á vegum almennings fara til fyrirtækja í ESB. EES-reglur um útboð á vörum og verkefnum á vegum ríkis, sveitarfélaga og fyrirtækja hafa gert það að verkum að miklar framkvæmdir í landinu eru á vegum ESB-fyrirtækja, með innfluttu vinnuafli á lágum launum og oft unnin af lítilli fagmennsku. Þau skilja lítil opinber gjöld eftir sig. Lítið eftirlit er með þessum fyrirtækjum meðan á framkvæmdum stendur.

Íslensk fyrirtæki gætu framkvæmt mörg verkin sem fara til ESB-fyrirtækja og skilið eftir sig meiri gæði framkvæmda, hærri laun og opinber gjöld.

Fjármálageirinn.

Fjármálastarfsemin á Íslandi komst í raun undir regluverk ESB með EES-samningnum. Bankarnir fengu starfsleyfi í ESB-löndum og íslensku bankarnir stofnuðu útibú víða. Þeir fengu rýmkaðar heimildir til að fjárfesta í alls kyns fyrirtækjum og rýmri reglur um rekstur verðbréfafyrirtækja. Örlagaríkustu breytingarnar frá áður gildandi íslensku bankaregluverki voru rýmri heimildir bankanna til að lána eigin stjórnendum og að veita lán til kaupa á eigin hlutum. Afleiðingin varð ofþensla og hrun fyrir atbeina Bretastjórnar haustið 2008 (sjá skýrslu Rannsóknarnefndar alþingis, 1. bindi, bls. 31).

Það bjargaði því sem bjargað var að Alþingi setti neyðarlög um banka rétt fyrir hrunið og tók þar með EES-samninginn úr sambandi og tók í raun stjórn banka og peningamála til landsins aftur. Það var sjálfstæðisyfirlýsing sem tekið var eftir og hermt eftir víða um heim.

ESB hefur nú komið á fót eftirlitsstofnunum (EBA, ESMA, EIOPA, ESRB) með fjármálastarfsemi og sendi Alþingi fjórar reglugerðir um þeirra valdsvið til þess að setja í lög hér. Alþingi setti lögin í maí 2017 en þau setja fjármálastarfsemi á Íslandi í raun undir eftirlit ESB. Alþingi gerði um leið ákvarðanir ESA og dóma EFTA-dómstólsins í þessum málum aðfararhæfa sem þær hafa ekki verið hingað til. Það þýðir að ESB hefur nú verið afhent dómsvald yfir fjármálageiranum, auk löggjafar- og framkvæmdavaldsins sem það hafði áður með EES-samningnum. Fjármálaeftirlitið verður í raun erindreki ESB en það er þegar orðið of stórt og dýrt sem kemur niður á íslenskum viðskiptavinum bankanna, og eykst kostnaður eftir því sem ESB seilist lengra inn í íslenska stjórnsýslu.

Umhverfisreglugerðir.

Stöðugt flóð reglugerða og oft óþarfar um umhverfisvernd flæðir í gegnum EES samninginn. Þær reglur eru hannaðar fyrir mikið þéttbýlli og veðurlygnari lönd, með litlum ám fjarri miklum hafstraumum, en Íslandi hefur verið gert að taka þær upp óbreyttar. Mannvirkjagerð er orðin afar tímafrek og dýr vegna flókinna reglugerða og laga um umhverfisvernd. Of margir aðilar hafa hlutverk í mati og umsagna- eða kvartanaferli. Uppbygging orkumannvirkja, iðnaðar, innviða og húsakosts hefur því orðið hægari og kostnaðarsamari en áður.

Fjárfestingar í iðnaði og starfsaðstöðu hafa brugðist og orkuskortur orðið landlægur á vissum stöðum. Kostnaðarsamt og svindlriðið losunarkvótakerfi (ETS) hefur verið komið hér á fyrir tilstilli ESB um brennslu og eldsneytisnotkun. Þetta hefur leitt til milljarða aukakostnaðar fyrirtækja hér og fælt fyrirtæki frá að skoða staðsetningu á Íslandi eða aukna starfsemi hérlendis. Bandaríkjastjórn hætti við samskonar kerfi fyrir nokkru síðan.

Ýmsar óþarfa kröfur um vélar og tæki hafa verið settar á hér með EES-tilskipunum. Sorphirða og frárennslismál eru nú rekin eins og Ísland væri þéttbýlt land inni á meginlandi og eru orðin mjög kostnaðarsöm. Ofhleðsla tilskipana um umhverfisvernd er komin yfir það sem íslenskar stofnanir á því sviði hafa von um að ráða við.

Fyrirtækjarekstur.

Samkeppnislög ESB voru sett í lög hér í tengslum sið EES samninginn, með tilskipunum. Þau hafa leitt af sér skaða fyrir bæði almenning og fyrirtæki í landinu enda sniðin fyrir markað með hálfum milljarði manna og fjöldasamkeppni fyrirtækja í mörgum löndum. Þau hafa verið notuð til aðfara að litlum fyrirtækjum á hinum litla og einangraða markaði hér.

Í skjóli EES hefur ESB skipt sér af samningum Íslands við fyrirtæki sem komið hafa hingað til að fjárfesta, en beinir samningar ríkisins við stóra fjárfesta hafa verið forsenda fyrir íslenskri iðnaðaruppbyggingu allt frá lýðveldisstofnun. Hefur bæði eftirlitsstofnun og dómstóll ESB yfir EES löndunum (ESA og EFTA-dómstóllinn) komið með álit um slík mál. Ýmsar EES-tilskipanir um umhverfi og heilsuvernd hafa einnig orðið mjög íþyngjandi, sérstaklega litlum fyrirtækjum.

Verslunarhöftin, t.d. CE-merkingakrafan, skráningar hráefna hjá stofnunum ESB og margar fleiri kvaðir á framleiðsluvörur og fyrirtæki, hafa skaðleg áhrif á fyrirtæki í landinu. Þau fá stundum ekki bestu og hagkvæmustu tæki, íhluti og hráefni vegna EES-reglna. Ýmsar óþarfar og skaðlegar kröfur á vörur hafa orðið til þess að verslun við hagkvæmari og þróaðri svæði hefur hnignað. Dæmi eru bifreiða- og tækjainnflutningur frá Bandaríkjunum sem gæfi mun ódýrari bíla og tæki en frá ESB, miðað við gæði, ef engin verslunarhemjandi ákvæði væru í EES-tilskipununum.

Orkugeirinn.

Vegna áhrifa frá EES, sem íslensk stjórnvöld hafa legið flöt fyrir, voru orkufyrirtækin klofin í framleiðslu og dreifingu og búin til nokkur óþörf veitufyrirtæki með dýr stjórnkerfi. Þetta hefur gert stórsamninga og iðnaðaruppbyggingu erfiðari. Orkufyrirtækin hér hafa verið í almannaeigu frá byrjun og þess vegna dreift orku hagkvæmt, aðallega á sínu nærsvæði, og hefur það gefist svo vel að Ísland var eitt helsta forgöngusvæði heimsins í hagkvæmri orkuframleiðslu þegar EES-skall á.

Undir áhrifum EES var komið á „samkeppnismarkaði“ sem þýðir að alskyns dýrar tilfæringar, með tilboð og afslætti í fjarlægum landshlutum, en árangurinn til lengdar hefur verið meiri kostnaður orkufyrirtækjanna og samfélagsins. Eitt af leiðandi orkufyrirtækjunum lenti í einkavæðingu sem hefur gert því erfiðara að útvega hagkvæma orku til iðnaðaruppbyggingar. Íslenski orkugeirinn hefur sokkið æ dýpra í reglugerðafen EES þó að menn hafi haldið að Íslendingar gætu stjórnað þar sjálfir.

Mestu firrurnar frá EES hafa komið fyrir almannasjónir þegar íslensk orkuver hafa verið að selja „upprunaábyrgðir“ eða selt „græn vottorð“ („kvótaframsal“ hreinnar orku íslenskra fallvatna á blaði fyrir peninga) til ESB-fyrirtækja í skiptum fyrir mengandi orkuframleiðslu þeirra, þannig eru nú íslensk orkufyrirtæki skráð í bókhaldið hjá ESB og Orkustofnun sem framleiðendur orku með kolum, brennsluolíu eða kjarnorku!

ESB hefur nú fyrirskipað EES-löndunum að setja sína orkugeira undir eftirlit orkueftirlitsstofnunar ESB, ACER, sem staðsett er á Balkanskaga. Ef fer fram sem horfir mun Alþingi afhenda ACER völdin næsta vor (2018) og væntanlega verður bæði ESA og EFTA-dómstólnum fært dómsvald yfir íslenskum orkumálum og munu þær stofnanir sjá um að framsenda fyrirskipanir ACER til EES-landanna.

Landbúnaðurinn.

Vaxandi innflutningur á landbúnaðarafurðum á grundvelli EES hefur dregið úr íslenskum landbúnaði. Landbúnaðarvörur ESB eru niðurgreiddar beint og óbeint þannig að íslenskir bændur þurfa að keppa við ríkisstyrki ESB landa á sama tíma og íslenskir bændur eru skammaðir fyrir innlendan stuðning. Eftir að innflutningur vissra hrárra sláturdýraafurða frá ESB byrjaði hefur landið opnast fyrir misjöfnum afurðum, bæði af dýrum frá stöðum þar sem ill meðferð er leyfð, sjúkdómar landlægir og fóður dýranna með mikið innihald eiturefna.

Í tengslum við reglur ESB um bann við ríkistyrktri framleiðslu hefur aldrei verið að neinu ráði bent á þá gífurlegu styrki sem landbúnaður í ESB nýtur og birtist í lægra verði landbúnaðarvara þaðan sem að auki eru framleiddar í stórum „verksmiðjubúum“ sem einungis er mögulegt með gífurlegri notkun sýklalyfja sem dælt er í dýrin. Íslensk stjórnvöld hafa ekki staðið sig í vernd íslenskra landbúnaðarvara gegn slíkum tvískinnungi.

Rekinn hefur verið mikill áróður hérlendis fyrir að „lækka matvöruverð“ (með ríkisstyrktum afurðum ESB landa), en upplýsingar um gæði vörunnar, heilsuhættur og sýklamengi í matvælum eða meðferð dýranna hefur ekki verið mikið í fréttum. Samkvæmt tilskipunum frá ESB og „dómi“ EFTA-dómstólsins (nóv. 2017) stendur nú til að afnema mikilvægustu skilyrðin sem voru vegna sýkingavarna og opna landið alveg fyrir sláturdýraafurðum frá ESB. Það gæti haft mjög alvarlegar afleiðingar fyrir íslenska húsdýrastofna og lýðheilsufar.

Utanríkismálin.

Ísland hefur dregist inn í tilraunir til að fá Úkraínu í ESB. Sett var viðskiptabann á Rússland vegna meintra tilrauna Rússa til að leggja undir sig Úkraínu (rússneska þjóðlandið var stofnað í Úkraínu af Kiev-Rússum um sama leyti og Ísland byggðist, árið 882 e.K., og hefur Úkraína síðan verið hluti af rússneska svæðinu).

Rússland hefur frá lýðveldisstofnun verið eitt mikilvægasta viðskiptaland Íslands og jafnan staðið með Íslendingum í hagsmunamálum landsins. Ísland hefur áður staðið utan þvingunartilrauna V-Evrópulanda gegn Rússlandi og ekki lent í vandræðum í vestrænu samstarfi þess vegna. En nú dróst Ísland með inn í þvingunaraðgerðirnar með ESB og USA. Afleiðingin er að Rússar snúa sínum viðskiptum annað sem veldur erfiðleikum hjá íslenskum fyrirtækjum á sama tíma og stórviðskipti milli ESB og Rússlands ganga snurðulaust (gas, olía).

EFTA, sem Ísland er aðili að, hefur samið um fríverslun við mörg lönd og vinnur stöðugt að slíkum samningum. Vandamál EFTA er að það er klofið, annars vegar Noregur, Ísland og Liechtenstein sem lenti undir ESB með EES-samningnum. Hins vegar Sviss sem hafnaði EES-samningnum og hélt sínu sjálfstæði. Íslendingar ættu að beita sér fyrir að sameina EFTA aftur.

EES samningurinn skiptir litlu máli hvað varðar útflutning Íslands til ESB-landa. Ísland gerði fríverslunarsamning við Evrópubandalagið 1972, sem hefur verið uppfærður síðan og tryggir tollfrjálsan aðgang að ESB fyrir iðnaðarvörur. Hann er enn í gildi og eftir honum unnið. Hann er og óháður EES-samningnum og stendur áfram þegar EES-samningnum hefur verið sagt upp. Einnig hefur Alþjóða viðskiptastofnunin gert samninga núorðið sem tryggja lága tolla á útflutningsvörum landsins.

Valkostir.

NEI til EU“ hreyfingin í Noregi hefur í mörg ár haldið uppi andófi gegn EES samningnum, þau hafa sett á stefnuskrá að fram fari þjóðaratkvæðagreiðsla um uppsögn samningsins og bent á að ýmsir valkostir séu til staðar ef samningnum verði sagt upp. Umræðan er orðin það þroskuð þar að tvær nýlegar skoðanakannanir, á vegum Nei til EU staðfestu opinberan stuðning við þessa mikilvægu kröfu. Mikill meirihluti hefur áhuga á að segja upp EES-samningnum; 47% eru fylgjandi þjóðaratkvæðagreiðslu um að Noregur yfirgefi EES, en aðeins 20% hafna slíkri þjóðaratkvæðagreiðslu.

Nei til EU“ hefur látið gera mikla skýrslu um valkosti sem til greina kæmu í stað EES samningsins, allt frá því að breyta samningnum svo hann uppfylli skilyrði um minni miðstýringu frá ESB og minni áhrif á norskt samfélag og stjórnun norskra hagsmuna, og til þess að gera hreinan viðskiptasamning við ESB líkt og Kanada gerði við ESB nýlega.

Úrsögn Breta úr ESB hefur nú gefið þessum hugmyndum nýtt flug og aukinn þrýsting á norsk stjórnvöld. Ástæða úrsagnar Breta er sú sama og rök norsku skoðanabræðra okkar: Miðstýring Framkvæmdastjórnar ESB, skortur á lýðræðislegum ákvörðunum og, ekki síst, vilji þjóðarinnar að hafa stjórn á eigin málum.